SUCHA SKÓRA – JAK JEJ POMÓC
Przyczyny suchości skóry
Problem suchości skóry dotyczy coraz większej liczby ludności. Postęp cywilizacji, zanieczyszczenie środowiska, narażenie w życiu codziennym lub/i zawodowym na kontakt z agresywnymi środkami myjącymi i odkażającymi, wiążą się z zaburzeniami w funkcjonowaniu skóry jako bariery chroniącej organizm przed wnikaniem substancji drażniących oraz przed wyparowywaniem wody.
Suchość skóry definiuje się za pomocą obrazu klinicznego, metod diagnostycznych, jak też szeregu dolegliwości subiektywnych zgłaszanych przez pacjenta. Patogeneza suchości skóry tkwi przede wszystkim w uszkodzeniu bariery ochronnej naskórka, składającej się z płaszcza tłuszczowego skóry, naturalnego czynnika nawilżającego (NMF) oraz substancji zawartych w warstwie rogowej naskórka.
Płaszcz hydrolipidowy skóry
W skład płaszcza wodnotłuszczowego skóry wchodzą lipidy wydzielane przez gruczoły łojowe oraz produkowane przez komórki naskórka, jak i cienka warstwa potu wydzielanego przez gruczoły łojowe. Głównymi składnikami łoju (sebum) są: tłuszcze, kwasy tłuszczowe (palmitynowy, stearynowy, oleinowy), wielonienasycone kwasy tłuszczowe (kwas linolowy), woski, cholesterol, ergosterol oraz skwalen (węglowodór aromatyczny o własnościch bakterio- i grzybobójczych). Płaszcz hydrolipidowy odpowiada za zachowanie podstawowych ochronnych funkcji skóry. Chroni przed przenikaniem wody i substancji hydrofilowych w głąb naskórka, ogranicza przeznaskórkową utratę wody (TEWL), przyczyniając się tym samym do zachowania jędrności, elastyczności i miękkości skóry.
Naturalny czynnik nawilżający (NMF)
W skład NMF-u wchodzą: aminokwasy (40%), kwas piroglutaminowy (PGA) i jego sól sodowa (12%), mocznik (7%), amoniak, kwas moczowy, glikozamina, kreatynina (1,5%), jony (Na+, Ca2+, Mg2+, K+, P3+, Cl-), sole kwasu mlekowego, cytrynowego i mrówkowego.
Warstwa rogowa naskórka (stratum corneum)
Warstwa rogowa jest głównie odpowiedzialna za ilość utrzymywanej w naskórku wody, co gwarantuje jego gładkość i elastyczność. Warstwa ta składa się z przylegających do siebie, martwych komórek (korneocytów), których głównym składnikiem jest białko (keratyna), lipidy i woda. Keratyna jest białkiem o strukturze trzeciorzędowej, charakteryzującym się dużą zawartością siarkowego aminokwasu – cysteiny. Głównymi lipidami warstwy rogowej naskórka są ceramidy, będące amidami wyższych kwasów tłuszczowych i aminoalkoholi.
Przyczyny powstawania skóry suchej
Czynniki przyczyniające się do powstania objawów skóry suchej można podzielić na kilka grup. Pierwsze z nich to czynniki wynikające ze zmian środowiska zewnętrznego, takie jak niska wilgotność otoczenia, klimatyzacja, stosowanie wentylatorów i urządzeń nawiewowych oraz niska temperatura otaczającego powietrza. Również złe nawyki pielęgnacyjne mają wpływ na osłabienie funkcji bariery ochronnej naskórka i jego wysuszenie. Stosowanie zbyt silnych środków myjących o zasadowym odczynie, działanie wody o wysokiej temperaturze oraz rozpuszczalników organicznych, przede wszystkim alkoholu etylowego w wyższych stężeniach, benzyny, eteru itp., powodują uszkodzenie struktury lipidów naskórkowych, wymywanie składników NMF, a przez to wzrost przeznaskórkowej utraty wody. Profesjami predysponującymi do powstawania skóry suchej są zawody związane z przebywaniem na wolnym powietrzu (pracownicy przemysłu budowlanego, rolnicy), w pomieszczeniach klimatyzowanych (pracownicy biurowi), osoby narażone na czynniki drażniące (pracownicy przemysłu chemicznego, pracownicy służby zdrowia) oraz na kontakt z gorącą parą wodną (kucharki, gospodynie domowe). Skłonności do wysuszania skóry są również związane z występowaniem u pacjenta i jego rodziny schorzeń o podłożu genetycznym, związanych z zaburzeniami budowy i czynności naskórka. Najczęściej spotykane to: atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, rybia łuska, rogowiec, winter xerosis, eczema craquele oraz zaburzenia wydzielania potu i łoju. Charakterystyczne jest również wysuszenie skóry związane z wiekiem, kiedy to w miarę upływu czasu dochodzi do zmian w strukturze lipidów naskórka i obniżenia ilości ceramidów w warstwie rogowej naskórka. Suchość skóry może również towarzyszyć przebiegowi schorzeń internistycznych: cukrzycy, przewlekłej niewydolności nerek, nowotworom narządów wewnętrznych, niedoczynności tarczycy. Osobnym problemem jest zjawisko zmiany nawilżenia skóry związane z zaburzeniami gospodarki hormonalnej kobiet, a także towarzyszące fizjologicznemu profilowi cyklu miesięcznego. Estrogeny i progesteron przyspieszają syntezę kolagenu i kwasu hialuronowego, będących składnikami warstwy siateczkowej skóry właściwej, a także syntezę i regenerację keratynocytów. Sam progesteron wzmaga również ilość wydzielanego łoju.
Zasady pielęgnacji skóry suchej
Skóra sucha, ze względu na złożoność przyczyn jej powstawania, wymaga starannego doboru preparatów pielęgnacyjnych. Preparaty te powinny równocześnie zawierać substancje o charakterze hydro- jak i lipofilowym. Technologicznie są to emulsje typu olej w wodzie, woda w oleju, o różnym układzie faz. Ze składników czynnych preparaty przeznaczone dla skóry suchej powinny zawierać:
– składniki naturalnego czynnika nawilżającego, a więc mocznik, glukozę, aminokwasy hydrofilowe;
– składniki uzupełniające struktury lipidowe skóry: ceramidy, wielonienasycone kwasy tłuszczowe, cholesterol, skwalen;
– składniki wiążące i utrzymujące wodę w naskórku: gliceryna, glikole, sorbitol;
– białka o budowie włókienkowej, będące najskuteczniejszymi nośnikami wody do głębszych warstw naskórka: kolagen, elastyna;
– glikoaminoglikany, w tym kwas hialuronowy, będące składnikiem substancji międzykomórkowej;
– witaminy regulujące gospodarkę wodną i tłuszczową naskórka: witaminę A, E, H, prowitaminę B5;
– substancje przyspieszające regenerację: alantoina.
Podstawową regułą pielęgnacji suchej skóry, oprócz doboru odpowiednich preparatów, jest właściwe ich stosowanie. Aby osiągnąć zamierzony efekt nawilżenia skóry, każdy etap codziennej pielęgnacji musi uwzględniać jej potrzeby. W czasie kąpieli i mycia nie należy używać detergentów, silnie zasadowych mydeł, ale emolientów, które nie pozbawiają skóry ochronnej warstwy lipidowej, a mają równie dobre właściwości myjące. Jeśli kontakt z agresywnymi substancjami myjącymi i odkażającymi jest nieunikniony, choćby ze względu na charakter wykonywanej profesji, należy maksymalnie zniwelować ich działanie na skórę oraz jak najczęściej uzupełniać substancje chroniące skórę przed wysychaniem. Szczególną troską podczas kąpieli trzeba otoczyć skórę małych dzieci, które, ze względu na różnice w strukturze płaszcza lipidowego, są bardziej niż dorośli narażone na jego zużywanie. Do kąpieli dzieci warto zawsze dodać preparat o charakterze emulsji, z dużą zawartością wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (olej z ogórecznika lekarskiego, olej z wiesiołka, olej ze słodkich migdałów, olej z pestek winogron, sojowy, lniany) aby zniwelować działanie silnie alkalicznych mydeł. Po kąpieli na skórę suchą należy zastosować preparat uzupełniający barierę ochronną skóry. Najprościej jest rozetrzeć krople wody pozostałe na ciele z oliwką lub olejem roślinnym, albo utworzyć emulsję samemu, poprzez zmieszanie oleju z wodą i silne roztarcie w dłoniach. Każdy preparat nawilżający nałożony na skórę osiąga maksimum swojego działania w ciągu 30–60 minut, te z wyższą zawartością fazy olejowej w ciągu godziny. Ich aktywność natomiast jest ograniczona i dlatego należy powtarzać aplikację co 4 godziny, po każdym myciu czy intensywnym wysiłku fizycznym. Dopiero tak prowadzona pielęgnacja gwarantuje elastyczność, jędrność i korzystny wygląd skóry.
lekarz Danuta Nowicka
prof. dr hab. n. med. Jacek Szepietowski
P i ś m i e n n i c t w o:
Kanda N., Watanabe S., Regulatory role of sex hormone in cutaneous biology and immunology, Journal of Dermatological Science, 2005, 38, 1–7.
Kozłowska U., Problemy skóry suchej i nadwrażliwej w wybranych jednostkach dermatologicznych. Sprawozdanie z konferencji SLDE, Dermatologia Estetyczna, 2004, 6, 167–168.
Nakagawa N., Sakai S., Matsumoto M., i in., Relationship between NMF (Lactate and Potassium) content and the physical properties of the stratum corneum I healthy subjects, Journal of Investigative Dermatology, 2004, 122, 755–763.
Nowicka D., Berny-Moreno J., Szepietowski J., Skóra wrażliwa – przyczyny i pielęgnacja, Dermatologia Estetyczna, 2004, 6, 213–16.
Randazzo S.D., Dinotta F., Dry skin: pathophysiology and treatment, Journal of Applied Cosmetology, 1992, 11, 121–126.
Szepietowski J., Salomon J., Physiogel krem: efekty terapeutyczne leczenia suchości skóry, Dermatologia Estetyczna, 2003, 5, 195–99.
Szepietowski J., Reich A., Świąd i suchość skóry, Standardy Medyczne, 2005, 3, 11–16.
Szepietowski J., Białnicki-Birula R., Ocena skuteczności i tolerancji połączenia mocznika, ceramidu i fizjologicznych lipidów w pielęgnacji suchej skóry, Dermatologia Estetyczna, 2002, 3, 171–177.
Szepietowski J., Nowicka D., Masło karite: zastosowanie w dermatologii i kosmetologii, Dermatologia Estetyczna, 2003, 3, 130–133.
Yunhi Ch., Bark-Lynn L., Kyunghwa S., i in., An inverse relationship between ceramide synthesis and clinical severity in patients with psoriasis, Journal of Korean Medical Science, 2004, 19, 859–63.